Thăng trầm thị trường nhân sự cao cấp Việt Nam

Xưa nay, khi nói đến tuyển dụng, người ta thường nghĩ đến các trang tuyển dụng việc làm trên các tờ báo uy tín, việc sàng lọc hồ sơ, phỏng vấn và ra quyết định lựa chọn. Công việc này thường được đảm nhận bởi các chuyên viên nhân sự của công ty. Tuy nhiên, có lẽ ai cũng biết, hình thức này chỉ áp dụng cho những vị trí nhân viên bình thường hoặc cao hơn một chút là các trưởng phó phòng, bộ phận.

Khi phát triển tới một tầm cao hơn, doanh nghiệp cần phải tìm kiếm nhân sự giỏi hơn đảm nhận các mảng kinh doanh mới hoặc quản lý các chi nhánh mới. Với sự phát triển của nền kinh tế mới nổi như ở Việt Nam, hàng năm, các doanh nghiệp cần một lượng lớn ứng viên giỏi nghề và giàu kinh nghiệm.

Tuy nhiên, con số nhân tài thường tỷ lệ nghịch với nhu cầu của thị trường, và vì thế, các doanh nghiệp phải cậy nhờ đến một đối tác thứ ba – các chuyên gia “săn đầu người” cao cấp.

Hiện nay, khi nói đến thị trường nhân sự cao cấp, chúng ta vẫn thường nghĩ đến cụm từ “headhunting”. Và theo nhiều chuyên gia “săn đầu người” thì thị trường này đang rất sôi động và nhiều tiềm năng, cho dù nền kinh tế trong nước đang chịu nhiều tác động không thuận lợi từ nền kinh tế thế giới. Tuy nhiên, bạn sẽ khó mà tìm thấy số liệu thống kê chính thức về tổng doanh số từng năm của các công ty cung cấp dịch vụ “săn đầu người” để xác nhận tiềm năng của thị trường này. Chỉ biết rằng, trong cơn sốt chứng khoán năm 2007, thị trường nhân sự cao cấp luôn trong tình trạng sôi sục, các công ty săn đầu người luôn trong tình trạng quá tải cho sự nghiệp chong đuốc tìm nhân tài. Và khi thị trường suy thoái do ảnh hưởng của cơn bão tài chính trên toàn cầu, lĩnh vực này tạm thời trở nên trầm lắng hơn.

Sự thăng trầm, suy thịnh trong lĩnh vực này âu cũng là một quy luật phát triển bình thường trong xã hội và phản ánh đúng cán cân cung cầu trên thị trường. Tuy nhiên, theo nhận định của ông Pavel Kiriukhansev, Partner của tập đoàn săn đầu người cao cấp Ward Howel International tại Nga – người vừa có một chuyến công tác thăm dò thị trường tại TP.HCM trong tháng 9 – thì ở Việt Nam không tồn tại lĩnh vực “nhân sự cao cấp” đúng nghĩa.

Theo ông Kiriukhansev, dân trong nghề gọi mảng săn tìm nhân sự cao cấp là Executive Search. Đó là một cuộc săn lùng đầy gian nan và không hề dễ dàng. Thuật ngữ “Executive Search” có thể được hiểu là “cuộc săn tìm có định hướng” hoặc cuộc săn tìm những nhân sự ở cấp quản lý có thể đưa ra quyết định. Theo cách hiểu cổ điển thì đây là cuộc săn tìm các ứng viên xuất sắc giữa các nhà quản trị thành đạt, những người đã từ lâu không có ý định tìm việc. Và như vậy đã xuất hiện một nghề nghiệp mới – nghề săm tìm ứng viên cao cấp – chuyên bắc cầu nối giữa các nhân tài này với nhà tuyển dụng.

Executive Search xuất hiện tại Mỹ vào giữa thập niên 20 như một cách thức giành vị thế dẫn đầu giữa các tập đoàn hùng mạnh. Tại châu Âu, dưới sự bành trướng của các tập đoàn đa quốc gia Hoa Kỳ, cùng với việc mở rộng kinh doanh ra ngoài lãnh thổ của mình, dịch vụ Executive Search cũng bắt đầu xuất hiện.

Tại Tây Âu, chuyên gia tư vấn Executive Search chính là những người đã từng tham gia vào các khóa học quản lý trong các tập đoàn lớn. Những chuyên gia này thường hiểu được các vấn đề của khách hàng một cách chi tiết, cụ thể dựa trên kinh nghiệm quản lý của mình. Ở Việt Nam, thật đáng tiếc, những chuyên gia tư vấn như thế này chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay và thường chịu trách nhiệm điều hành chung hoặc góp vốn mở công ty săn đầu người và đóng vai trò cố vấn. Nói chung, các chuyên viên làm việc trong lĩnh vực săn đầu người tại Việt Nam thường chỉ có mối quan hệ, kinh nghiệm thiết lập cơ sở dữ liệu ứng viên chứ không có kinh nghiệm quản lý.

Ở Việt Nam, ngay từ những năm đầu tiên của thập niên 90, mảng Executive Search đã được hình thành trong các công ty cung cấp dịch vụ kiểm toán và tư vấn như Arthur Andersen, PriceWaterhouseCooper, E&Y, Deloit…Sau đó, cùng với sự bùng nổ về đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, nhiều doanh nghiệp “săn đầu người” của người Việt Nam đã được mở ra nhằm đáp ứng nhu cầu săn tìm nhân sự giỏi: Net Viet, Nhân Việt, SHD, Human Capital, Le & Associates, BCC, thời gian gần đây có Smart HR và Talent Net.

Theo Kiriukhansev, Executive Search không phải là việc săn tìm một nhà quản lý đơn thuần mà là tìm một ứng viên có thể mang lại lợi nhuận cho công ty, giúp công ty mở rộng thị trường mới, quản lý một mảng kinh doanh mới. Kiriukhansev kể lại rằng, đã có trường hợp công ty của ông mất nửa năm trời để săn ứng viên vào vị trí tổng giám đốc cho Amtel-Vredestein – một công ty sản xuất lốp xe tên tuổi tại Nga. Và ngay sau khi báo chí đưa tin về việc Petr Zolotarev nhậm chức Tổng giám đốc của Amtel thì giá cổ phiếu của công ty này đã tăng lên 20%. Ông cho rằng, Executive Search không giống với việc tuyển dụng nhân sự, và cũng khác so với Headhunting, cho dù phương pháp thực hiện có thể giống nhau. Dịch vụ Executive Search mà bạn cung cấp có thể có giá trị như một cuộc tìm kiếm ứng viên chất lượng, nhưng nếu không bao gồm yếu tố tư vấn, thì Executive Search sẽ mất đi dấu hiệu làm nên sự khác biệt giữa hình thức săn đầu người cao cấp với các hình thức tuyển dụng thông thường khác.

Một trong những điểm khác biệt giữa chuyên gia Executive Search và các nhân viên tuyển dụng là các chuyên gia này hiểu rất rõ thị trường /lĩnh vực hoạt động của khách hàng, họ nghiên cứu rất kỹ thị trường/lĩnh vực hoạt động và cập nhật thông tin thường xuyên. Nếu như nhân viên tuyển dụng thông thường lọc ứng viên từ cơ sở dữ liệu của mình hoặc sử dụng phương pháp tìm trực tiếp thì chuyên gia tư vấn Executive Search biết rõ rằng, ngày hôm nay, trên thị trường ai là người có giá và họ có phù hợp với doanh nghiệp của bạn hay không.

Đối với các công ty – nhà tuyển dụng, việc sử dụng dịch vụ của các công ty săn đầu người cũng là một vấn đề gây nhức đầu: nỗi lo lắng về khả năng rò rỉ thông tin, chi phí săn nhân tài cao, khả năng tìm đứng người phù hợp với yêu cầu và văn hóa doanh nghiệp không phải là chuyện đơn giản, khả năng “cốc mò, cò xơi” cũng có thể xảy ra vì nạn nhảy việc của “sao”…

Sau khi tìm hiểu thị trường nhân sự cao cấp tại Việt Nam, Kiriukhansev nhận thấy rằng, hiện nay, nguồn thu nhập chính của các công ty săn đầu người tại Việt Nam là từ mảng outsourcing (dịch vụ cho thuê nhân viên trong các công đoạn như trả lương, làm thủ tục bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, tuyển dụng và đánh giá nhân viên…). Nguồn thu nhập thứ hai là từ mảng management selection (tuyển chọn nhân sự trung cấp). Mức phí mà các công ty săn đầu người Việt Nam thu được từ dịch vụ management selection cũng thường dao động trong khỏang 2 tháng lương của ứng viên, trong khi tại thị trường Nga, một công ty săn đầu người có thể có được mức 30% từ khoản lương năm của ứng viên. Với một vị trí cao cấp như Tổng giám đốc/giám đốc điều hành cho một ngân hàng lớn hay tập đoàn viễn thông tại Nga, công ty săn đầu người có thể bỏ túi vài trăm nghìn đô la là chuyện thường. Hiện nay, theo Kiriukhansev, các công ty săn đầu người Việt Nam chỉ dừng lại ở mức cung cấp ứng viên chứ ít khi tham gia công đoạn bảo hành (thay thế nhân sự khác nếu ứng viên nghỉ việc trong giai đoạn thử việc), mặc dù trong hợp đồng giữa các bên đều có điều khoản về ràng buộc này.

Trên thế giới, hiếm có công ty săn đầu người cao cấp nào sống được chỉ bằng nguồn dịch vụ Executive Search. Các hãng săn đầu người tên tuổi trên thế giới như Korn Ferry International, Heidrick & Struggles, Spencer Stuart…cũng phải trông chờ nhiều vào dịch vụ management selection. Và ngay cả đối với Ward Howell thì đó cũng không là ngoại lệ. Kiriukhansev thừa nhận rằng, hiện tại, doanh thu từ mảng này vẫn chiếm tới ¾ doanh số của công ty ông.

Trở lại với nhận định của Kiriukhansev về việc ở Việt Nam không có thị trường nhân sự cao cấp đúng nghĩa, thật thú vị là một số partner của các công ty cung cấp dịch vụ săn đầu người cao cấp tên tuổi ở Việt Nam cũng đồng tình với quan điểm này. Bà Trần Mỹ Hà, Giám đốc nhân sự của Vinacapital nhận xét rằng, bản thân bà đã phải sử dụng dịch vụ Executive Search của các hãng nước ngoài vì trong nước không thể nào bói ra ứng viên cho các vị trí mà công ty yêu cầu. Nhiều dự án của công ty, đặc biệt là dự án về xây dựng cao ốc, cầu cảng…luôn trong tình trạng thiếu nhân sự. “Bạn không thể tìm các ứng viên cho vị trí cao cấp như giám đốc phát triển dự án, kỹ sư trưởng, kiến trúc sư đẳng cấp quốc tế cho các dự án khách sạn 5 sao…nếu chỉ đăng báo tuyển hoặc thậm chí là sử dụng dịch vụ của các hãng heahunting cao cấp trong thành phố. Cả năm trời chúng tôi cũng chẳng bói ra một hồ sơ nào đáng giá. Vậy là chúng tôi phải viện nhờ đến các hãng Executive Search của Hồng Kông, Đài Loan, Úc…hoặc đăng tuyển trực tiếp trên web site. Lượng ứng viên cao cấp từ nước ngoài, kể cả người Việt lẫn người nước ngoài muốn tìm cơ hội làm việc tại Việt Nam là khá đông. Họ là những người được đào tạo bài bản ở các nước có nền giáo dục phát triển, được hấp thụ kinh nghiệm làm việc trong môi trường tiên tiến, vì thế, họ sẽ là nguồn ứng viên tiềm năng cho các dự án của chúng tôi tại Việt Nam.”

Theo ông Hà Ngọc Linh, Partner của Human Capital thì hiện nay, nhân sự cao cấp được hiểu là các giám đốc marketing, giám đốc bán hàng, giám đốc tài chính, giám đốc nhân sự hay cao hơn chút là giám đốc điều hành. Tuy nhiên, ở những vị trí cao hơn hẳn như giám đốc phát triển kinh doanh, giám đốc kỹ thuật, kiến trúc sư cho các dự án bất động sản với số vốn hàng trăm triệu đô la, thuyền trưởng hay chuyên gia phân tích chứng khoán, chuyên gia phân tích đầu tư nhiều kinh nghiệm và được đào tạo bài bản…thì ứng viên người Việt chưa thể có chỗ đứng.

Dự án khu biệt thự cao cấp mang tên Đảo Kim cương (Diamond Island) của một liên doanh tại TP.HCM đã phải thuê dịch vụ tư vấn kiến trúc với các chuyên gia hàng đầu của Nhật Bản và Úc vì không thể tìm ra nhân tài người bản địa. Vietnam Yatch cũng đã gặp khó khăn khi tìm kiếm thuyền trưởng cho chiếc du thuyền trị giá hàng triệu đô la vừa nhập từ Anh Quốc. Đích thân giám đốc điều hành của công ty này đã phải bay sang Singapore để tuyển thuyền trưởng cho chiếc du thuyền này.

Hiện nay, tại Việt Nam có nhiều công ty hoạt động trong lĩnh vực này, tuy nhiên, số công ty ăn nên làm ra và thành công cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay. Theo ông Huỳnh Minh Quân, Partner của công ty chuyên cung cấp dịch vụ săn đầu người cao cấp VIPdatabase thì lượng ứng viên “cao cấp” đúng nghĩa rất hạn chế. “Quanh đi quẩn lại cũng chừng ấy gương mặt, trong khi nhu cầu thì rất lớn và yêu cầu thường cũng rất cao. Vì thế, tình trạng ‘nẫng tay trên” thường xảy ra trong lĩnh vực này, và việc một ‘ngôi sao’ mới nhận việc tháng này thì tháng sau đã có nơi trả lương cao gấp rưỡi, gấp đôi là phổ biến.” Ông Quân đã mô tả thị trường nhân sự cao cấp ở Việt Nam như một cái vũng ao tù túng, nơi nhiều người muốn câu cá trong khi chỉ vớt được tép riu hay rong bèo. Tuy nhiên, ông cũng rất lạc quan về tiềm năng phát triển của thị trường này.

Pavel Kiriukhansev cho rằng, nhu cầu của thị trường là rất lớn, khi nền kinh tế Việt Nam luôn tăng trưởng với các chỉ số ấn tượng. Vì là một quốc gia mới nổi và có vị trí chiến lược tại khu vực Đông Nam Á, chắc chắn Việt Nam sẽ thu hút sự quan tâm của các tập đoàn lớn nước ngoài. Và như vậy, nhu cầu về nhân sự cao cấp cũng sẽ tăng lên. Hiện tại, nhiều nhà đầu tư nước ngoài cũng đã “nhòm ngó” thị trường nhân sự cao cấp Việt Nam và trên thực tế cũng đã có một số liên doanh khai thác tốt mảng này, ví dụ như Smart HR hay Talent Net. Mới đây, Glasford International® Partner – một hãng cung cấp dịch vụ Executive Search có trụ sở tại Thụy Sĩ với nhiều văn phòng đại diện ở các châu lục – đã hợp tác với VIPdatabase.com của Việt Nam để khai thác thị trường này.

Có thể, với sự tham gia của các “đại gia” nước ngoài, thị trường Executive Search ở Việt Nam sẽ có những bước chuyển mình lớn mạnh.Tiềm năng thị trường, thế mạnh về sự ổn định chính trị, kinh tế và xã hội sẽ là những yếu tố cơ bản thu hút sự quan tâm của đầu tư nước ngoài. Và đó cũng có thể là nguyên nhân khiến Pavel Kiriukhansev nghĩ đến cơ hội đầu tư vào thị trường Việt Nam. Trong kế hoạch phát triển của mình, Ward Howell đang muốn mở văn phòng tại Trung Quốc, Việt Nam, Ấn Độ và Trung Đông.